Почитувани присутни,
Ценети екселенции,
Дами и господа,
Причината поради која сум денес со вас, на оваа важна конференција е јасна.
Мигрантската и бегалска криза постојано се продлабочува и достигнува критично ниво. Состојбите веќе не се менуваат од ден во ден, туку од час во час. Илјадници бегаат од насилствата во Сирија и во Ирак. Сирискиот пасош станува сè повреден. Додека Авганистан дневно издава и по 7000 пасоши, Еритреја ги охрабрува своите државјани да мигрираат во Европа. Ако во минатото на бегалците и на мигрантите им требаа меѓу 6 и 8 месеци за од земјите на потекло да стигнат до земјите на дестинации, во изминатите неколку месеци можеа да го направат за само неколку дена.
Истовремено, обединета Европа денес има повеќе ѕидови отколку што поделена Европа имаше за време на Студената војна. Додека Грција се соочува со опасност од хуманитарна криза, на границите на Балканот се распоредени армиите кои се во состојба на готовност.
Секојдневно се соочуваме со обиди за нелегално влегување во Македонија, оштетување на државниот и на приватниот имот, употреба на фалсификувани пасоши и документи на Фронтекс и насилни акти против безбедносните сили на граничната линија од страна на мигрантите. Нивната намера е да се избегнат процесот на регистрација и безбедносните проверки на лицата кои заслужуваат право на азил. Парадоксот е што сето тоа се случува од територија на држава која е дел од Шенген-зоната. На некој начин, доведени сме во ситуација Македонија да ја брани Европа од Европската Унија.
Верувам дека има повеќе причини за продлабочување на кризата, но две се суштествени.
Првата причина е што дел од носителите на одлуки во Брисел во последните децении ги пропуштиле часовите по историја и географија.
Поради кратковидоста на своите политики, Европската Унија во последните две децении ја испушти можноста на своите граници да создаде простор на мир, соработка, просперитет и демократија. Како последица на тоа, денес, на Блискиот Исток и во Северна Африка имаме конфликти, анархија, назадување и милиони бегалци и мигранти кои во Европа го бараат нормалниот, мирен и просперитетен живот од кои се лишени во своите татковини.
Постојат три главни мигрантски коридори кон Европа: Западно-медитеранската рута преку Мароко доаѓа до Пиринејскиот Полуостров, централно-медитеранската преку Либија и Египет до Италија, а источно-медитеранската и балканска рута преку Турција и југозападниот Балкан доаѓа до Централна Европа.
Балканот бил и останал клучен европски коридор што ја поврзува Европа со Блискиот Исток и со Северна Африка. Како воен и трговски, но и културен и духовен коридор низ Балканот со векови чекореле римските легионери и османлиските војници, сите зли европски идеологии, но и христијанските и исламските аџии и трговците со свила и со мирудии...
Но, балканскиот коридор е функционален само кога е дел од отворен простор. Европските лидери во последниве децении навреме не ја согледаа оваа реалност и дозволија клучниот европски коридор денес да биде надвор од Европската Унија. Требаше да минат еден милион мигранти и бегалци за да ја потсетат Унијата дека од сите европски мигрантски коридори најбрз, најбезбеден и најевтин е токму балканскиот коридор.
Втората причина за продлабочувањето на кризата е генерализацијата. Како што на почетокот на мигрантската криза се заплеткавме во хуманитарна генерализација, така, по терористичките напади во Париз постои сериозна опасност да се сопнеме на генерализација, но од безбедносен аспект. За да понудиме холистичко, односно се-европско решение, неопходно е да ги согледаме различните аспекти на мигрантската криза. Како што глобалната економска криза беше стрес-тест за економиите, берзите и банкарскиот сектор, така, мигрантската и бегалска криза е стрес-тест за сите вредности, принципи, институции, политики и процедури на Европската Унија и на европските држави.
Постојат многу аспекти на мигрантската и бегалска криза, но пет се најважни.
Прв е правниот и хуманитарен аспект на кризата. Една од целите на меѓународното хуманитарно право е да утврди кој сè има право на азил, на заштита и на хуман третман. Оваа правна дилема нè доведува до моралните прашања за тоа како треба да се однесуваме кон луѓето во неволја, кон бездомните, кон жените, децата, старите лица. За да го најдеме изворот на овие прашања треба да се вратиме на основниот принцип според кој секој човек има неотуѓива вредност и вродено достоинство бидејќи е создаден по образ Божји, како што би рекле верниците.
Кога на Блискиот Исток започна систематското уништување на цели заедници, светот и Европа немаа линија на помал, туку на најмал отпор кон непријателите на различноста. Бегајќи од хаосот на пропаднатите држави, голем дел од бегалците се упатија кон Европа.
Сепак, не смееме да гледаме еднодимензионално. Доволен е еден разговор со бегалец за да разберете многу повеќе отколку од анализите направени од најкомпетентните аналитичари во изминатите неколку месеци. Така, на пример, ќе дознаете дека до 2010 година, просечниот животен век на Сиријците бил 79.5 години. Во 2014 година, животниот век е намален на 55.7 години. 30% од бегалците од Сирија се високообразовани, а 40% имаат средно образование. Најголем дел од нив би се вратиле во родната земја ако за тоа постојат услови. Но, вратата што ја отворија бегалците од воените жаришта на Блискиот Исток започнаа да ја користат и економските мигранти од Африка и од Азија кои најчесто не сакаат да се вратат во земјите на потекло.
Вториот аспект на кризата е политичкиот. Кризата нè принуди повторно да се бавиме со вечните прашања за територијалноста и за суверенитетот на државата и за функционалноста на институциите во услови на криза. Сложените организации не се снаоѓаат најдобро во време кога е неопходно дневно справување со предизвиците. Можеби токму поради тоа, со секој изминат ден сè повеќе се доведува во прашање довербата во европскиот систем.
Оваа криза ја обелодени немоќта на администрацијата и на дипломатијата како примарни механизми на демократските држави. Имаме инфлација на зборови и на декларации, но дефлација на конкретни дела.
Се покажа дека кризата не може да се реши само со политички декларации и бирократски процедури, туку мора да се менаџира со помош и поддршка и од страна на безбедносните служби и армиски структури. Сепак, со години наназад, членките и кандидатите за членство во Унијата беа охрабрувани да ги намалуваат буџетите за одбрана во корист на колективните системи. Денес е повеќе од јасно дека токму националните системи за одбрана и безбедност го носат најголемиот товар.
Глобалните и регионални меѓународни организации, вклучително и Европската Унија и ОБСЕ, не изградија функционални механизми за носење одлуки во услови на криза.
Денес треба да бидеме искрени и да го поставиме прашањето: Каде е ОБСЕ во услови на безбедносна криза? Механизмите за рано предупредување на ОБСЕ затаија. Би сакал да ми наведете еден пример во државите долж Балканскиот коридор каде ОБСЕ има своја мисија која навремено информирала за заканата од илегалната миграција? Дали тоа значи дека Организацијата за безбедност и соработка на Европа треба да го избрише зборот безбедност од своето име? Дали и зборот соработка се губи во мноштвото еднострани одлуки на државите членки?
Истото важи и за Европската Унија, која одлично функционира во време на мир и просперитет, но не и во услови на криза. Додека ние зборуваме за Шенген, за отворени граници и единство во различноста, националните армии се распоредуваат на државните граници. Секоја земја членка си ги презема надлежностите кои Европската Унија не успеа да ги исполни. Се покажа дека цената за процесот на десуверенизација е премногу висока.
Третиот аспект на кризата е економскиот. Концептот за геополитиката веќе губи на значење. На сцена е геопрофитот. 90% од мигрантите кои дојдоа во Европа минатата година користеле нелегални услуги на посредници за да дојдат до посакуваната цел. Според последните извештаи на Европол во 2015 година организираните криминални мрежи од трговијата со мигранти заработиле меѓу 3 и 6 милијарди евра. Се очекува профитот од трговијата со човечки души да се дуплира или триплира доколку протокот на мигранти и бегалци не се намали. Неодамна се сретнав со авганистанскиот претседател Гани, кој ме информираше дека шверцот со мигранти и шверцот со наркотици се одвиваат по истите рути, вклучително и по балканскиот коридор.
Споредена со криумчарите, кои многу лесно се прилагодуваат на променливите фактори и се премногу иновативни и креативни, Унијата речиси тапка во место. Ќе ви дадам само една илустрација. Европскиот центар за криумчарење на мигранти – EMSC, формиран од Европската комисија, започна со работа на 22 февруари 2016 година пред само 12 дена. Ќе повторам: Пред само 12 дена! Тоа недвосмислено зборува дека Европската Унија е затекната и неподготвена за соочување со овој сериозен предизвик.
Четвртиот аспект е социјалниот. Мигрантската и бегалска криза го става на проверка европскиот модел на интеграција и европското мото за единство во различноста. Физичките ѕидови што сега никнуваат низ Европа произлегуваат од менталните ѕидови – предрасудите, ксенофобијата и стравот од различноста. Сè почести се изјавите дека мултикултурализмот во Европа е мртов. Со напливот на бегалци и на мигранти расте и бројот на антимигрантските реакции и кампањи низ Европа.
Само минатата година во Турција се родиле околу 150.000 деца на бегалци. Тоа се деца за кои е неопходна здравствена заштита, кои сега се во градинки, и кои за некоја година ќе треба да одат во училиште. Колку такви деца се родени на територијата на Европската Унија?
Но, која е алтернативата? Дали наместо обединета во различноста, Европа сега ќе се обединува против различноста? Дали наместо интеграција без асимилација, Европа сега претпочита интеграција со асимилација? Ќе ве потсетам на мислата на средновековниот арапски филозоф Авероес, кој рекол дека „незнаењето води до страв, стравот води до омраза, а омразата до насилство". Денес, низ Европа има насилни инциденти зад кои стојат поединци и групи кои се плашат од различноста бидејќи не ја запознале.
Петтиот аспект е безбедносниот. Според Европол на територијата на Европската Унија денес има меѓу 3 000 и 5 000 радикали, екстремисти и терористи. Само на Балканот има околу 1000. Тие ги искористија недовербата и отсуството на соработка меѓу безбедносните служби во Европа и го злоупотребија мигрантскиот коридор за да дојдат до своите дестинации.
Бројот на мигранти и бегалци кои имаат контакт со радикални и терористички групи е мал. Сепак, постои ризик од инфицирање кај оние поединци кои биле разочарани од европската негостопримливост. Парадоксално, еден од главните преносители на радикализмот насочен против Европа е самата европска ксенофобија.
Има два начина како Европа може да се справи со овој предизвик.
Прво, безбедносните служби да почнат да разменуваат податоци за да се пронајдат радикализираните лица кои нелегално влегле и да се превенираат насилни терористички акти какви што се случија во Париз.
Второ, спроведување програми за дерадикализација и контрарадикализација.
Додека првиот сегмент е во надлежност на безбедносните служби, вториот сегмент е предизвик и можност за ОБСЕ. Успешното спроведување на програмите за дерадикализација и контрарадикализација е можеби единствен аргумент зошто ОБСЕ не треба да го избрише зборот „безбедност" од своето име. Но, времето е многу кратко.
Од 2014 година разговараме со ОБСЕ за активирање на овие програми за потребите на Македонија и на Балканот. Сега предизвикот е уште поголем бидејќи ОБСЕ ќе мора да го прави тоа за цела Европа.
Помина времето кога безбедноста на Европа можеше да се чува на надворешните граници на Европа, на Блискиот Исток и во Северна Африка. Сега, безбедноста на Европа се чува во самата Европа.
Ценети присутни,
Европската Унија ги избриша внатрешните, без да ги утврди и обезбеди надворешните граници. Кои се последиците?
Европа се затвора во себеси, а тоа затворање раѓа несигурност и страв. Кога владее страв се носат емотивни одлуки кои стануваат дел од проблемот, а не од решението. Едностраните одлуки за затворање на коридорот се штетни и можат да создадат домино-ефект.
Кои се решенијата?
Се вели дека еден синџир е онолку цврст колку што е цврста најслабата алка. Во Европската Унија и Шенген-зоната таа алка е Грција. На континентот Европа, од безбедносен аспект, таа алка е Република Македонија. Колку што е цврста Грција, толку е цврста Европската Унија. Колку што е цврста Македонија, толку е цврста безбедноста на континентот Европа. Инвестирајќи во безбедноста на Македонија, европските држави инвестираат во сопствената безбедност.
Точно е дека во минатото имавме лоши искуства со Грција. Поради грчката блокада полноправното членство на Македонија во ОБСЕ беше одложено речиси четири години, од јануари 1992 до октомври 1995. А, да не зборувам за актуелната блокада во Европската Унија и во НАТО, и во речиси сите регионални иницијативи. Тоа јасно зборува дека сме жртва на неправда. Но, тоа не значи дека сакаме иднината да ја жртвуваме на олтарот на минатото. Ниту една криза не трае вечно. И мигрантската криза еден ден ќе помине, но, соседот останува засекогаш. Ние не сакаме да ги доведеме во прашање односите со нашиот јужен сосед со кого можеби имаме различни мината, но една заедничка иднина.
Со цел да се спречи хуманитарна криза во Грција, но и регионална нестабилност на Балканот, неопходно е што поскоро територијата на Грција да се испразни од мигранти и од бегалци, но не преку Балканската рута, туку со воздушни коридори.
Бараме и очекуваме решение од Европскиот совет во кое Грција ќе има удел, и немаме никаков интерес целиот товар да падне само на Грција, но нема да дозволиме да се реализираат еднострани решенија што ќе бидат на наша штета.
Република Македонија се залага за заеднички критериуми за справување со мигрантската криза за намалување на безбедносните ризици и поддржува измена на закони за заштита на државните граници. Подготвени сме за сите можни сценарија и ќе постапуваме онака како што постапуваат и другите држави долж бегалската рута, но и државите – крајни дестинации.
Ќе повторам: Европската Унија е онолку цврста колку што е цврста Грција. Европа е онолку цврста колку што е цврста Македонија. Затоа, треба да ѝ се помогне и на Грција и на Македонија.
Ви благодарам.
Како што бројот на бегалци ќе се зголемува, така волјата и подготвеноста на Европската Унија да ги прифаќа и интегрира ќе се намалува. Истовремено, мигрантската криза придонесе кон дополнително затегнување на односите меѓу државите. Колку е послаба соработката меѓу државите, толку е посилна соработката меѓу криминалците. Некои забележаа дека трговијата со луѓе станува попрофитабилна од трговијата со наркотици.
Македонија не може да биде семафор и да ја преземе одговорноста да пушта или да не пушта мигранти и бегалци, порача Претседателот на Република Македонија, д-р Ѓорге Иванов во обраќањето на панел-дискусијата „Кон натамошна евроатлантска интеграција на Југоисточна Европа" во рамки на 52. Минхенска безбедносна конференција.
