Почитувани присутни,
Дами и господа,
Драги пријатели,

Како Претседател на Република Македонија, но и како универзитетски професор и библиофил, задоволство ми е да се обратам на овој Меѓународен самит на книгата кој е истовремено и празник на книгата.

Книгата е тесно поврзана со преносот на човековото знаење, но и со развојот што знаењето го поттикнува. Истовремено, книгата е симбол на идеите и на знаењата што ги пренесува.

Во 1933 година, пред 85 години, нацистите организирале горење на илјадници книги кои ги сметале за неподобни. Но, тоа е само еден од последниот во долгата низа слични акти на ограничување на слободата на мисла, совест, верување и слободата на говорот. 30 години претходно, на сличен начин завршиле и речиси сите примероци од книгата со која de facto се кодифицирал мојот мајчин македонски јазик.

Тоа не треба да нè изненадува. Целта на тираните отсекогаш била да ја ограничат слободата на најмалиот можен простор, а тоа е просторот меѓу нашите две уши, држејќи ги притоа нашите усти затворени. Но, во исконскиот судир меѓу страста на идеалите и моќта на интересите победува незапирливиот човечки стремеж за слобода.

На плоштадот во германскиот град Кесел каде нацистите изгореле околу 2.000 книги, аргентинската уметничка Марта Минухин гради реплика на Партенонот составена од 100.000 книги што биле забранувани. Книгите горат, но идеите не. Или, како што уште пред 2 000 години рекол Акиба бен Јозеф, „хартијата гори, но зборовите летаат".

Низ вековите луѓето имале креативни начини за да ги зачуваат записите и да ги пренесат пораките. Ги криеле во пештери, ги кодирале, усно ги пренесувале како луѓето-книги во „Фаренхајт 451". Денес, тоа го правиме со дигитализација на книгите.

Тука има еден парадокс. Многу книги кои не биле забранувани денес се заборавени. И, наспроти тоа, многу книги кои биле забранувани, денес се сè уште привлечни и побарувани. Затоа и некој се пошегувал велејќи дека ако сакате идеја за добра книга, погледнете го Index librorum prohibitorum, односно списокот на забранети книги. Меѓу нив има автори кои просветлувале, но и такви кои заведувале. Преку нив се пренесуваат благородни идеи за почитување на различноста, но и зборови на омраза и уништување.

Нашите општества се развиваат, напредуваат и се менуваат и во тој процес се соочуваат со нови предизвици и можности, нови ризици и несигурности. Сè почесто сме сведоци на исклучивост, ксенофобија, радикализам, екстремизам и тероризам.

Оттука, централното прашање со кое се соочува секое општество и секоја држава е: Дали слободата и поредокот можат да опстанат заедно? Како државата ќе го постигне балансот меѓу јавната безбедност и индивидуалната слобода? Од одговорот на овие прашања зависи каков ќе биде карактерот на нашето општество. Верувам дека како држави ние треба да го пронајдеме вистинскиот баланс меѓу гарантирањето на слободата на говорот и борбата против говорот на омраза.

Исто така, како универзитетски професор сметам дека на книгата секогаш се одговара со книга, а никогаш со пламен. На идејата се одговара со добро аргументирана контраидеја, а не со говор на омраза. Но, тој потфат подразбира две нешта:

Прво, потребна е волја и отворен ум за да се разбере што, всушност, авторот сака да каже. Дали ни го објаснува светот и нашето место во него? Дали успева да го долови духот на времето? Дали ни нуди применливи решенија за предизвиците?

Второ, откако ќе разбереме што сака да пренесе авторот, треба да се придржуваме до Кантовите критериуми за јавна употреба на умот, со јавна пристојност во јавниот простор.

Но, во денешно време нема време за тоа. И повторно, поради две причини. Првата е дека ни се одзеде слободното време, а без слободно време нема ниту читање книги, ниту размислување. Откажувањето од читањето и од размислувањето е декларација за духовен и интелектуален банкрот.

Втората причина е дека живееме во време на информации и брзи комуникации. Време кога годишно се издаваат околу 2.200.000 нови книги во светот. Тоа се околу 6 000 нови публикации секој ден, односно по 250 книги секој час, околу 4 книги секоја минута. До крајот на ова мое кратко обраќање, глобалниот човечки опус ќе биде побогат за 30-ина нови наслови.

Дали полека влегуваме во стапица да објавуваме заради објавување? Дали станавме експерти на нова научна дисциплина – цитатологија? И, конечно, дали сето тоа ни дава појасна претстава за светот и за нашето место во него? Дали книгите се во функција на одржлив развој на државите или само кариерен развој на поединците?

Фрустрациите од 20 век експлодираат во 21 век со лажни вести и лажни херои. Мудроста што се стекнува цел живот не може да се сведе на 280 карактери. Твитот не може да ја замени книгата. Поради тиранијата на ургентното, немаме време за филозофија, за размислување за најголемите животни прашања. А, без тоа нема ни решенија, а без решенија нема ниту одржливост на развојот.

Постмодернизмот го скрши големото огледало што ни овозможуваше преку дедукција да дојдеме до големата слика. Сега наместо едно, имаме милион огледала кои даваат само сегменти од сликата.

Така стигнуваме до второто прашање: За што се употребува човековото знаење?

Ова прашање е адресирано во наративот за Вавилонската кула. Тоа е прв голем потфат на луѓето кои решиле да соѕидаат град и кула висока до небото и со тоа да се прослават себе си. Во отсуство на јазична бариера, луѓето можеле меѓусебно полесно да се разберат и да ги комбинираат своите знаења, вештини и технологии за да го остварат сонот – да бидат како Бог. Знаеме како заврши таа епизода.

Од тогаш до денес, луѓето тежнеат да го остварат тој идеал. Оз Гинис нè потсетува дека во нашиот храбар нов свет на биотехнологијата вавилонскиот нагон е повторно актуелен. Кон игнорирањето на филозофијата се придодава вулгаризацијата на науката и нејзино претворање во слугинка на технологијата.

Според Николас Остлер, англискиот јазик ќе биде последната lingua franga во историјата. Со усовршувањето на софистицираните програми и дигиталните алгоритми, учењето странски јазици ќе стане застарена вештина како калиграфијата. Денес, Google translate сака да го реши проблемот со Вавилонската кула со тоа што ќе ја отстрани јазичната бариера. Но, тука ќе се соочи со друг предизвик. А тоа е идентитетот. Бидејќи различните идентитети на различен начин го поимаат светот и им придаваат различни значења на истите зборови. Чеслав Милош рекол: „нема заедничка мера онаму каде што човекот на различен начин го поима своето место во светот". А тоа е нешто што не може да се стави во дигиталниот калап.

Книгите и теориите што во нив се запишани се мисловен компас и умствени мапи што треба да ни помогнат да се ориентираме во светот. Меѓу милионите напишани книги постојат и такви кои придонеле да се јават креативни малцинства и поединци кои опремени со знаењето и со информациите дошле до моментот „еурека". Во сите векови и епохи, тоа се двигатели на развојот и мотиватори на општеството бидејќи во своите дела, во своите книги ги образложиле своите идеи на лесно разбирлив начин и храбро ги изложиле на критиката на јавноста.

Ви благодарам.